Yazıyı okumaya başlamadan önce, siz okuyuculara biraz bu makaleden ve yazarından bahsetmek isterim. Erman Ergünal, nam'ı diğer Otante Yiba, İstiklal caddesi Mojo'dan tanıdığımız Garageband grubunun gitaristi, Canlı performansının yanısıra bilgisayar ve müzik konusunda da oldukça kendini geliştirmiş birisi. Şu anda konuyla ilgili birikimini kendi hazırlamış olduğu bir internet sitesiyle de paylaşmakta. Adres: pcmuzik.da.ru
Kendisi ricamızı kırmadı ve kendi bestelerinden biri olan, tamamıyla kendi imkanlarıyla kaydettiği "Kızlar Hepiniz" isimli parçanın tüm kayıt aşamasını GaRaJ'la paylaştı. Takip eden bölümlerde bulabileceğiniz bilgi bundan ibarettir.
Anlatılanları daha iyi kavrayabilmek için GaRaJ olarak tavsiyemiz buraya tıklayınca açılan sayfadaki "Kızlar Hepiniz" isimli parçanın mp3'ünü bilgisayarınıza indirmenizdir.
Kızlar Hepiniz'i yaparken önce parçanın trafiğine sonra kullanacağım enstrüman ve sample dosyalarının hangileri olacaklarına karar verdim... Bu parçada ses olarak 4 ritm loop'u, 2 kadın vokal sample'ı, 1 erkek vokal sample'ı, VSTi (Cubase sanal enstrümanı) olarak bas, ud, kanun, keman son olarak da elektrogitar kullandım... Efekt olarak EQ, Vocoder, Autopitch, Harmonizer, Kompresör, Limiter, Reverb, Delay, Stereo Enhancer gibi efektler kullandım... Program ve eklenti olarak Cubase VST, T-Racks, Reaktor, Halion, TC Native Bundle, PSP Lexicon 42, Akai Professional VST Collection, Izotope Ozone kullandım, seskartım SBLive OEM...
Parçanın başında yer alan kadın vokallerini ve tüm erkek vokallerini yaparken elimdeki tek ses vokal sample'ını çoğaltıp Cubase'e yerleştirdim daha sonra bu sese Vocoder efekti verdim ve efektin midi kontrolü sayesinde klavyeden (Roland XP-50) akor çaldım bu sayede tek ses ve melodisi olan bir sample'ın melodilerini ortadan kaldırarak çoksesli hale getirerek istediğim armoniyi verdirdim. Haliyle bu işlemlerden geçen ses orijinalliğinden çok uzaklaştı fakat değişik bir yapıya büründü, günümüzde bu teknikler elektronik müziklerde uygulanır. Benim Vocoder'la yaptığım polifonik hale getirme işlemine formant shaping denir. Bu işlem sesin melodilerini, notalarını yok eder sadece karakterini süzerek tek ses haline getirir daha sonra pitch shift yöntemiyle farklı notalarda duyulmasını sağlar.
Parçanın 40. saniyesinde giren kadın vokaller aslında tek ses sample, fakat parçada koro şeklinde geliyor. Bunu 4 sesli harmonizer efekti kullanarak yaptım. Sesleri oktavlısı, 7'lisi gibi farklı notalara dağıttım bu sample parçanın girişindeki kadın vokallerin aynısı.
Başta vokallerle yer alan ritm'i Native Instruments Reaktor programıyla yaptım. Bu program gelişmiş modüler synthesizer/efekt programlarından biridir benim faydalandığım yönü ise içine yüklenebilen sequencer davul makinası oldu. (Bunun için kendi ENS dosyalarından birini yüklemek gerekiyor...) Programı davul makinası şeklinde kullanılır hale getirdikten sonra, bu ENS dosyasıyla gelen hazır presetlerden birinde değişiklikler yaparak yeni bir ritm yazdım, ve bu ritmi programın capture özelliği sayesinde WAV dosyasına dönüştürdüm. Daha sonra bu dosyayı Cubase içine yerleştirdim. Aslında Reaktor Cubase içinde VSTi olarak kullanılabiliyor, fakat ben bu parçada çok efekt kullandığımdan dolayı sistemimi aşırı zorladım ve bu yükü hafifletmek için WAVE dosyasına dönüştürüp Cubase VST'de 2 ses kanalı şeklinde kullanmayı tercih ettim. Bu tarz programlar güçlü işlemci gerektirir çok kanal ve efekt kullanılacaksa sistemde ses kesilmelerine sebep olup sağlıklı çalışmayı engeller. Özellikle kayıtlarda hatalara sebep olur. Dikkat edilmesi şart !
Duyulan bas gitar, ud, keman ve kanun'u Steinberg Halion'a samplecd'lerden ses yükleyerek kullandım (Bass Legends, Emre Alaturka), Halion'da bas gitarı bir çıkışa ud, keman ve kanun'u farklı stereo çıkışlara verdim bu sayede efektlerin diğer enstrümanlara karışmasını engelledim. Aksi takdirde Halion'da bir kanala verilen efekt diğer kanaldaki enstrümana da uygulanır. Sebebi genel 2 çıkışa vermesidir. Yani VST'de bu enstrümanlar midi olarak 4-5 kanal olsa da, ses çıkışı olarak sadece 2 kanal gözükür bu sistem birçok sanal enstrümanda aynıdır.
Gitarları, Ibanez Jem 777'yi Peavey Pro-Fex adlı işlemci preanfi'ye girip, aletin lineout çıkışını SBLive'ın line-in girişine bağlayarak kaydettim. Kayıt sırasında sadece distorsiyon, EQ ve Speaker Simulator kullandım... Kayıtları yaparken kayıt seviyesini maksimum -1,-2'lere vuracak şekilde ayarladım. (0'a çekmeye çalışmayın, çünkü genelde programlar clip/pick vurduğunda volümün ne kadar aştığını göstermezler. 0 sandığınız kayıtlarda bozulmalar,çatlamalar rahatlıkla olabilir.) Gitar kayıtlarında, -line ya da mikrofon- gerekmedikçe Delay, Chorus ya da varyasyonları efektleri kullanmak pek doğru değil özellikle mono çıkışlı işlemcilerde Reverb hiç kullanılmamalı. Bilgisayarda distorsiyon dışında her efektin en kalitelisini verdirmek mümkün. Gitar işlemcinizde mükemmel olduğuna inandığınız Delay, Reverb olsa bile, efektli kayıt, özellikle miks/mastering açısından sakıncalı. Efektlerin kaldırılamayacağı gerçeğini unutmamak şart.
Kızlar Hepiniz'in miks aşamasında, öncelikle kanalların ses yüksekliği ve EQ (TC Native Parametric/Graphic EQ) ayarlarını yaptım. Her kanala az oranda kompresör uyguladım. (TC Native X, Attack : 5ms, Release : 125ms, Threshold : -3/-6db, Ratio : 3.0/6.0:1) Bu sayede miks esnasında duyulmayan bazı sesleri üste çıkarmış, ve ses yüksekliği dengesini kurmuş oldum. Örneğin ud, kanun gibi enstrümanlarda ses sönerken duyum zorlaşır. İşte kompresör bu durumda kullanılırsa, sönen sesler açığa çıkartılır ve clip/pick vurması engellenir. Kompresör kullanımında aşırıya kaçmamak gerekir. Bu efektle sese fazlasıyla güç kazandırmak mümkündür. Lakin bu durum kanalların birbirine girmesiyle dezavantaja dönüşebilir. Bol kompresör kullanımlarında, birbirini yutan, anlaşılmayan sesler doğal sonuçtur !... Bu işlemleri yaptıktan sonra bas ve ritm kanalları hariç diğer kanallara Reverb verdim. (TV Native Reverb "Grand Hall" hazır preset'i üzerinde ufak oynamalar). Gitar ve ud kanalına farklı oranlarda Stereo Enhancer vererek stereo etkisini arttırdım. (Izotope Ozone, Stereo Enhancer bölümü)... Tüm bu işlemler bittiğinde parçanın ses yüksekliği -3 civarlarında geziniyor bazen 0 bazen'de clip/pick vurarak bunun da üzerine çıkıyordu. Bu aşamada Cubase VST'nin export audio bölümünden parçayı mikslenmiş ses dosyası olarak WAV formatında kayıt ettim. Artık Cubase VST'nin işi burada sona erdi.
Final master'ı yapmak için ben T-Racks programını tercih ettim. Aslında Cubase'de master efektlerle de bu işi yapabilirdim... T-Racks sanal analog tek başına kullanılan bir final mastering programı. Üzerinde EQ,kompresör ve Limiter var... Kaydetmiş olduğum ön master'ı bitmiş dosyayı bu programa yükleyerek final miks EQ ayarlarını yaptım. Kaydettikten sonra Soundforge'da (Cubase'le de olur) spektrogaf'dan duyamadığım bir ayar olup olmadığına baktım. Çünkü bazı frekanslar bazı ses sistemlerinde az veya fazla duyulabilir. EQ mastering'de en önemli aşamalardan biridir o yüzden her ne kadar prof. ses sistemine sahip olunsa da bu iş şansa bırakılmamalı görsel kontrolerden de geçirilmelidir. EQ ayarı yaparken prof. bir sistem ya da kişi bulunmuyorsa, öncelikle kaliteli nitelenen bir kayıt aynı sistemde dinlenmeli EQ dengelerine dikkat edilmelidir. Steinberg Freefilter gibi görsel analiz yapan bir programla da bakılabilir, lakin EQ değerlerini benzetmek,milyonlarca dolarlık stüdyolarda yapılmış kayıt kalitelerine ulaşmak pek mümkün değildir.
Final master aşamasında EQ ayarları bittikten sonra -3 civarlarında gezinen ses yüksekliğini 0'a çekmek için düşük hassaslık (-3,-5) ve ratio'lu (2-3:1) Kompresör ve Limiter kullandım. Bu sayede volüm'ü 0'a yükselttim ve Limiter sayesinde 0'ı aşmasını engelledim. Ayrıca programın kompresör'ündeki Stereo Enhancer kısmından da düşük oranda stereo etkisini arttırdım. Bunlar olurken T-Racks programının kendi satürasyon'unu da (analog kayıtlara benzetmek için armonik distorsiyon efekti) kullanmış oldum ve parçanın final master'ını da bu şekilde bitirdim. Satürasyon, analog tip makara bant kayıt aletlerinde oluşan doğal sonuçtur. Yapılan ses kayıtları eğer yüksek volümlerde kayda alınırlarsa, makara teyp'ler dijital aletler gibi kırpma/çatlama/patlama yapmaz. Bunun yerine bildiğimiz distorsiyona sokar ve ses deforme olur. Satürasyon, teknolojinin gelişmiş olmadığı 70-80'li yıllarda ister istemez oluşan bir bozulmaydı. Fakat kayıt endüstrisinde yılların verdiği kulak aşinalığı sayesinde aranılan, istenilen özelliklerden biri olmuştur. Son yıllardaki analog-dijital kayıt sistemlerinin kaliteleri arasındaki tartışmalara da sebep budur. Analog sistemlerin daha sıcak bulunması da büyük oranda satürasyonla alakalıdır. Çünkü dijital kayıt aletlerinin temiz kayıt konusunda analog sistemlerden zayıf yanı kalmamıştır.
Son olarak, tüm anlattıklarım kendi bilgim,tecrübelerim ve yorumlarım doğrultusundadır. Kızlar Hepiniz'in mastering aşamalarında kullandığım yöntemler dünyada birçok tonmaister tarafından kullanılan yöntemlerdir. Fakat mastering'de 2+2=4 gibi kesin doğru tek bir yöntem yoktur. Kayıtları birbirlerinden ayıran başlıca özellikleri EQ, kompresör, Limiter ve Stereo Enhancer efektlerinin kullanım şekilleri ve kayıt aletlerinin kaliteleridir. Duyum açısından önemli olansa kanalların/seslerin anlaşılır olması, bas ve tizinin uç değerlerde olmaması, clip/pick vurmamasıdır. Unutulmaması gereken diğer bir konu ise farklı müzik sistemlerinde farklı sonuçlar çıkacağıdır. Müzik setinde bas-tiz iyi gelirken daha büyük sistemlerde deformasyonlara sebep olabilir. O yüzden referans müziği dinleyerek mastering yapılması faydalı olacaktır.
Bekçinin Notu
Bu bilgilendirici yazısı için otante'ye çok teşekkür eder, çalışmalarının ve paylaşımlarının devamını dileriz.
