Tarih boyunca müzik yapmak için pek çok alet tasarlanmış ve hala da yenileri tasarlanmakta. Vurmalı, telli, üflemeli çalgıların birçok farklı türü geliştiriliyor. Hatta birden farklı türü bünyesinde barındıran "melez" enstrümanlar icat ediliyor. Ancak bugün burada anlatacağım alet tüm bunlardan çok farklı. Esas işlevi müzik yapmak olmayan bir aletten, testereden bahsedeceğim.
Bakırdan yapılmış görece esnek testereler eski Mısırda sık kullanılan aletlermiş. Çekiçle dövülerek şimdiki testerelerden daha kısa biçimde yapılırlar, ağaç kesmede ve marangozluk işlerinde kullanırlarmış. Daha esnek olan çelik testereler ise 17. yüzyıl sonlarında yaygınlaşmaya başlamış olmakla birlikte son biçimlerine ancak 19. yüzyılda kavuşmuşlar.
Marangoz testereleri birer müzik aletine nasıl dönüşmüşler?
Testerelerin birer müzik aleti olarak kullanılması ile ilgili farklı kaynaklarda farklı bilgiler bulmak mümkün. Kimi kaynaklar testerenin bir müzik aleti olarak kullanımının başlangıcını 19. yüzyılda Kuzey Amerikadaki bir dağ dizisi olan Apalaş Dağlarına (Appalachian Mountains) dayandırırken kimi kaynaklar ise bu tarihçeyi esnek çelikten yapılan testerelerin toplu üretiminin başlangıcına, yani 17. yüzyılın sonlarına kadar geriletmekte. Amerika kıtasının keşfinden sonra buraya yerleşmeye gelen öncülerin, yanlarında müzik aleti getiremediklerinden, zamanla etraflarındaki aletlerle müzik yapmaya çalışırken de testerenin mistik sesini keşfettiklerinden bahseden farklı bir hikaye de mevcut.
Ayrıca 19. yüzyıl boyunca pek çok rahibin kilise ayinlerinde testere çaldıkları anlatılmakta.
20. yüzyılın başlarında Amerika ve Avrupada müzik testeresi (musical saw), nam-ı diğer şarkı söyleyen testere (singing saw) en popüler dönemini yaşamış. Özellikle taşlamalı güldürüler olan Vaudeville gösterilerinin vazgeçilmez birer parçası olarak görülmüş. II. Dünya Savaşının patlak vermesiyle bu gösterilerin kalkması ve bulunabilen tüm metallerin cephane üretimine ayrılmasıyla testere yapımı da duraklama dönemine girmiş. Ayrıca tüm genç erkeklerin savaşa gitmesiyle, bu geleneksel enstrümanın sonraki nesillere aktarılması zorlaşmış.
Testere çalmak güçlü kollar gerektirdiği için çoğu "testereci" (sawyer/sawer) erkektir ancak tarihte tanınmış kadın testereciler de bulmak mümkün. Bunlar içinde en tanınanlardan biri Marlene Dietrichtir. II. Dünya Savaşı esnasında askerlere moral vermek için yaptığı gösterilerle ünlü olan Dietrich gösterilerinde testere de çalmıştır.
Günümüz testerecilerine geldiğimizde, en tanınanlardan biri Natalia Paruzdur. "Testere Hanımefendisi" (Saw Lady) olarak da anılmaktadır. Paruz, geleneksel bir enstrüman olan testerenin halka daha iyi tanıtılmasını hedefleyerek New York metrosunda zaman zaman gösteriler düzenlemektedir. Ayrıca bir orkestra enstrümanı olarak tanınmasına da katkı sağlamaktadır. İsrail Filarmoni Orkestrası, Wetchester Filarmoni Orkestrası, Fas Kraliyet Senfoni Orkestrası ve Riverside Orkestrası Paruzun testere çaldığı orkestralar arasındadır.
Natalia Paruz dışındaki güncel testereciler arasında şu isimler sayılabilir: The Asylum Street Spankers (ABD), Charlie Blacklock (ABD), John Kerr (ABD), David Weiss (ABD), Patrick Weldon (ABD), Robert Froehner (ABD), Nick Bardach (Almanya), Katharine Bek (Almanya), Alfons Eschle (İsviçre), Erik Gotfredsen (Danimarka), Hajime Sakita (Japonya), Haris Gershom (Hindistan).
Müzik testeresi üretimi
Her ne kadar sıradan bir marangoz testeresi ile müzik yapılabiliyor olsa da, tarih boyunca sadece müzik yapmak için üretilmiş müzik testereleri de imal edilmiş, bunları üreten fabrikalar kurulmuştur.
Müzik yapmak için imal edilmiş bazı testere markaları şöyle sıralanabilir:
Mussehl&Westpal altın kaplamalı müzik testeresi, Mussehl&Westpal gümüş kaplamalı müzik testeresi, Sandvik Stradivarius müzik testeresi, Spear&Jackson müzik testeresi, Feldman müzik testeresi, Tonk Bros. Co. müzik testeresi, Simonds müzik testeresi, Jetel müzik testeresi, Lion and Healy müzik testeresi, Charlie Blacklock müzik testeresi, Parkstone müzik testeresi, Columbia müzik testeresi, Arrow müzik testeresi, Speliplari müzik testeresi, Atkins müzik testeresi.
2002 ile 2005 yılları arasındaki açık arttırmalarda yukarıda adı geçen müzik testerelerinden bazıları $26 ile $172.50 arasında fiyatlarla alıcı bulmuşlardır.
Günümüzde müzik testeresi imalatı Amerika Birleşik Devletlerinde, İngilterede, Fransada, Almanyada, İsviçrede ve Çinde gerçekleşmektedir.
Müzik testeresi ile ilgili teknik bilgiler
Müzik testeresine İngilizcede Musical Saw, Almancada Singende Säge ve Fransızcada La scie musicale" ya da "Lame sonore" denmektedir.
Müzik testeresi keman yayı ile çalındığı için yaylı çalgılar kategorisinde incelenebilir ancak en başlangıçta testereler mallet denilen yumuşak uçlu çekiçlerle çalındıkları için vurmalı çalgılar sınıfına dahil edilmişler.
Marangoz testeresi ile müzik testeresi arasında önemli farklar vardır. Her şeyden önce, müzik testerelerinin bıçağı bilenmemiştir ve böylece giysilerinizi kesme ya da sizi yaralama riski yoktur. Ayrıca çelik normal testerelere göre daha ince ve esnektir.
0.037 inçten daha kalın bir testereyi çalmak fazlasıyla güç gerektireceği için 0.035 inç ve daha ince testereler önerilmektedir. Diğer yandan, testerenin kalınlığı arttıkça titreşim süresi uzadığı için ton da daha uzun süre sürdürülebilmektedir.
Testerelerin isimleri söylenirken bıçağın uzunluğu ile ses aralığı da söylenir. Örneğin 2 oktavlık (A-A / la-la) 26 (inç) tenor Mussehl&Westphal müzik testeresi denir. Daha uzun ve sap kısmı daha geniş testerelerin ses aralığı daha geniş olmaktadır.
Testere çalmak için tercih edilen yaylar genellikle hafif keman yaylarıdır. Daha ağır olan çello yayları hareket kabiliyetini azalttığı ve daha fazla efor gerektirdikleri için pek kullanılmamaktadırlar.
Testere genellikle oturarak çalınır. Testerenin sapı iki bacak arasına sıkıştırılır ve testere diğer ucundan kavranarak çeliğe bir S şekli verilir. Çeliğin kıvrık kısımları titreşmediği için buralardan ses çıkmaz. Ancak S şeklinin ortasındaki bir bölge görece daha düz kalır. Titreşen bu bölgeye sweet spot adı verilmiştir. Testereden ses çıkarmak için sweet spota keman yayı sürtülür ya da mallet ile buraya yumuşakça vurulur. Testereci çeliğin kıvrılma şeklini değiştirerek farklı perdelerde seslerin çıkmasını sağlar. Sweet spotın sapa yakın kısımları daha alçak perdedeki notaları çalmak için, uca yakın kısımları ise daha yüksek perdedeki sesleri çıkarmak için kullanılır.
Testere çalmak iyi bir müzik kulağı gerektirmektedir çünkü testerenin üzerinde perde ya da notaların yerlerini gösteren başka herhangi bir işaret yoktur. Çalınacak parçanın ilk notası başka bir enstrüman tarafından verilmek zorundadır çünkü aksi takdirde testere çalan kişi nereden başlaması gerektiğini bilemeyecektir. Testereci testere çalmaya bir ölçüden daha uzun süre ara verirse, tekrar çalmaya başlayacağı partisyonun ilk notasını yine başka bir enstrümandan almalı ya da son çaldığı notayı bırakmadan devam ettirmiş olmalıdır.
Testereden çıkan sesin portamentosu doğal olarak kalitelidir. Ton, notalar arasında aralıksız devam ettiği için ses oldukça legatoludur ve notalar arasındaki koma sesleri duymak mümkündür.
Testerede ses aralığı orta oktavdaki do diyeze (C#) kadar pesleşebilir ancak bu ses çok temiz olmayacaktır. Bir partisyona bu kadar pesten başlamak hem çok zordur hem de çıkan ses üzerindeki kontrol yeterli olmayacaktır. Testerenin en lirik ve etkileyici sesi orta oktavdaki sol (G) ile bunun iki oktav üstündeki sol arasındadır. Ses bunun da üstündeki fa (F) ve oradan da bir üst oktavdaki sol (G) notasına kadar çıkabilir ancak buralarda ses yine çok temiz olmayacaktır.
Testere sesinin doğal bir dekreşendo eğilimi vardır. Bir notadan diğerine geçerken ses yumuşar, sustain azalır. Bunu engellemek için her notada yay testereye tekrar sürtülmelidir. Ancak bu da notalarla birlikte bir çeşit hışırtı sesini beraberinde getirir.
Testere sesinin şiddeti orta oktavlarda (G4-G6) en fazladır. Bu aralıkta sesin yüksek ya da düşük olması kontrol edilebilir ancak daha tiz ve daha pes seslerde kontrol mümkün değildir. Daha tiz ya da pes perdelerde çalınırsa ses daha düşük olacaktır.
Testereciler bir bacaklarını titreterek ya da çeliği tutan ellerini sallayarak vibrato yapabilirler.
Testereden bazı efekt sesleri çıkartmak da mümkündür. Yayı yukarı-aşağı hızla kaydırarak (slide) siren ve rüzgar-fırtına sesleri çıkartılabilir.
Mallet kullanılarak da efektler yapılabilir ancak bunlar sadece orta oktavlarda (C#4-C#6) iyi sonuç vermektedir. Kullanılan malletın yumuşak olması gereklidir. Aksi takdirde testerenin üzerinde izler bırakabilir. Ayrıca mallet ne kadar yumuşaksa darbe sesi yerine notanın duyulma oranı da o kadar artacaktır.
Testerenin farklı şekillerde tanımlanmış mistik bir sesi var. Kimisi içli bir kadın sesine, kimisi ise metalik tınılı bir ıslığa benzediğini söylemiş. Ben dinlediğimde bu tanımlamaların hepsini içinde barındırdığını ve oldukça etkileyici olduğunu düşündüm.
Müzik testeresi siparişi verilebilen sitelerden biri olan www.musical-saw.com adresinde yeni başlayanlar için bir müzik testeresi paketi oluşturmuşlar. Paketin toplam fiyatı 104.55$. Paketin içeriği şöyle: bariton müzik testeresi (2 oktav), Brazilwood çello yayı, cheat (kolu fazla yormadan testerenin S şeklini korumak için kullanılan alet), reçine, iki sayfalık kullanım klavuzu.
Testereleri tek tek satın almak isterseniz aynı sitedeki fiyatlar şu şekilde:
- 30 inçlik (76 cm) bariton müzik testeresi (F# - F# , 2 oktav) 47.95$,
- 26 inçlik (66cm) tenor müzik testeresi (E E, 2 oktav) 44.95$.
Ayrıca sitede kasetli bir kullanım klavuzu da bulmak mümkün. Fiyatı 24.95$.
Testere çalmayı nereden öğrenebilirim?
* Amerikalı Morgan Cowinin hazırladığı testere çalma teknikleri ile ilgili klavuzu pdf formatında www.sawplayers.org adresinden indirebilirsiniz.
* Almanyadan müzisyen Nick Bardach kendi sitesinde testere çalmayı anlatan kısa bir bölüm hazırlamış. (www.musical-saw.net)
* İngiliz Charles Hindmarshın internet sitesi müzikal testere ile ilgili pek çok bilgi içeriyor. (http://myweb.tiscali.co.uk/yorkshiresawplayer)
* www.musical-saw.com sitesinde ücretsiz testere çalma eğitimi mevcut.
* İsviçreden Alfons Eschle sitesinde kendi geliştirdiği bir testere çalma tekniğini anlatıyor. (http://home.datacomm.ch/fesch)
Ünlü testereci Natalia Paruz, New York dışında yaşayan besteciler için de testere kaydı yapıyor. Bunun için [email protected] adresine e-posta atarak iletişime geçebilirsiniz.
Yazan:Pınar Ünsalan Kırçak
