Bursa Belediye Konservatuarı Ve Ege Üniversitesi Devlet Türk Musîkisi Konservatuarı Temel Bilimler Bölümü Mezunu
KLARNET TAMİR - BAKIM VE FAYDALI BİLGİLER
DOĞRU AKORDA SAHİP KLARNET SATIN ALMA
Klarnet üflemeye karar veren bir öğrenci öncelikle kendisine iyi bir klarinet hocası seçmelidir. Satın alırkende mutlaka hocasının onay verdiği klarineti satın almalıdır. Çünkü klarnetin seslerinin üflenerek kontrol edilmesi ve doğru akorda sahip bir klarnetin alınması gereklidir. Klarnetin akordu üzerindedir ve sonradan akort yapılmaz. Akordu bozuksa tamiri yapılır. Akordu yanlış bir klarnette klarnet öğrenilmesi güçtür. Seslerinin yanlış olması öğrencinin kulağınıda bozacaktır. Kulağa doğru gelmeyen sesler öğrenciye klarneti çalım zevkide vermeyecektir. Klarnetin yanlış sesleri yüzünden çıkaramadığı sesi başka pozisyonda arayacağı için yanlış bir teknik geliştirmesinede sebep olacaktır.
KLARNETİN GÜDERİLERİNİN DEĞİŞMESİ
Klarnetin tüm mekanik aksamının açılması suretiyle gerçekleşmektedir. Tuşeler vidalarından sökülerek eski güderiler çıkarılıp yerine yeni güderiler yerleştirilir. Klarnet çalındıkça üzerindeki güderiler yavaş yavaş yumuşamaya başlar ve zamanla üzerini kapadığı deliğin hava kaçırmasına sebep olur. Bu nedenle güderilerin eskidiği ve gereğinden fazla yumuşadığı görüldüğünde yenileriyle değiştirilmesi gerekmektedir. Güderileri değiştirdikten sonra güderilerin deliği daha iyi kapaması ve hava kaçırmaması için biraz yumuşaması gerekir. Bunun için güderiler takılıyken altına doğru sıvı enstruman için özel olarak üretilen yağ sürülür.
KLARNETİN DELİKLERİNİN TEMİZLENMESİ
Klarnetin deliklerinin içi uzun zaman çalımdan kaynaklanan kir parçacıklarının birikmesi sonucu tıkanır. Bu yapışmış kir ve parçaların temizlenmesi ve deliğin orijinal haline dönüştürülmesi gereklidir. Çünkü bu tıkanan parçalar klarnetin hangi deliğinde varsa odelikteki notayı pes yani kalınlaştıracaktır. Klarnetin tıkanan deliği doğru sesi yani notayı vermez ve klarnetin akordunun bozulmasına yol açar. Deliklere özel aletler kullanarak müdahele edilir. Akort cihazına bakılarak akortlanır ve eski haline dönüştürülür.
KLARNETİN TUŞELERİNİN HASSAS AYARININ YAPILMASI
Özellikle bu işlem klarnet için en önemli işlemlerden birisidir. Fabrikasyon klarnetlerde sık karşılaştığım bir durumdur. Özellikle çin malı klarnetlerde. Bu klarnetler fabrikasyon üretildikleri için üzerindeki demir yani ( tuşe aksamları ) doğru şekilde çalışmaz. Yani klarnetin hava kaçırmasına neden olacak teknik yanlışlıklar vardır. Klarnet çok teknik bir enstrumandır ve tuşelerin ayarının çok iyi olması ve tüm tuşelerin görevini doğru açılarda gerçekleştirmesi gerekir. Bu ayarı sadece ustası yapmalıdır. Çünkü fazla açılan veya az açılan demir tuşelerin bükülmesi suretiyle doğru seviyeye getirilmesi gerekir. Bu yüzden bu işlemde demir tuşelerin kırılma riski bulunur. Kırılan parçaların yenisini bulmak güçtür, ancak gümüş tamir atölyesinde bu demir tuşeleri kaynak yaptırma imkanınız mevcuttur. Fakat her klarnetin demir hammaddesi farklı yapıda olup, bazıları ateşte erimektedir ve kaynak tutmamaktadır. Bu yüzden tuşelerin kırılmamasına dikkat edilmelidir.
KLARNETİN DEMİR TUŞE AKSAMLARININ MONTE EDİLMESİ İÇİN GEREKLİ OLAN VİDALARIN YAĞLANMASI
Klarnetlerinizi bakım için bazı sürelerde bana getirdiğinizde tuşelerini açmak zorunda kalıcaz. Vidaların kolay yerlerinden çıkmaları için oksitlenmemesi gerekir. Oksitlenen vidaların yerlerinden çıkmaları güçleşir. Bu yüzden üflemeli enstrumanlar için özel olarak üretilen yağımızla bu vidaları yağlarım.
KLARNETİN TEMİZLEME APARATIYLA TEMİZLENMESİ
İlk önce yapacağımız şey, bek bölümünü klarnetten ayırmak olacaktır. Çünkü bek bölümü hassas bir parçadır. Klarnete müdahelelerde kırılıp düşmemesi ve ucunun kırılmaması için çıkarılıp güvenilir düz bir zemine konulmalıdır. Temizleme aparatımızla klarnetin özellikle alt ve üst bölümünün iç gövdesini temizlemeliyiz. İşlemi yaparken baril üst bölüme bağlı, kalak ise alt bölüme bağlı olacak. Klarnetin üst ve alt bölümü birbirine bağlı olmayacaktır. Temizleme fırçası bazı klarnetlerin içinde olmayabilir bu durumda temizleyecek ve klarinetin içerisinden geçebilecek bir bez parçasını hafif kalın bir ipe bağlayınız. Klarnetinizin alt ve üst bölümünün içinden önce ipin ucunu sarkıtınız ve alttan çıkan ipi yavaş ve kontrollü bir şekilde çekerek bezin klarnetinizin iç gövde kısmını temizlemesini sağlayınız.
19. Yıla Girdiğim Klarnet Akordu = Entonasyon Ayarı İçin Tespitlerim Neticesinde Bilinmesi Gereken Önemli Bilgiler
GELENEKSEL ( G ) SOL KLARNETİN AKORT PROBLEMİNİN GİDERİLMESİ
1997 Yılında İzmir’ de Klarnete Başladığımda Karşılaştığım Entonasyon Problemleriyle İlgili İnceleme Ve Araştırmalarım Neticesindeki Bilgilerimi Ve Çalışmalarımı Sizlere Sunuyorum
Öncelikle müzikte en önemli olmazsa olmaz, doğru sesleri olan ve akordu güzel bir enstrumana sahip olmak gerekliliğidir. Akort demek frekansların doğru yerlerine pestse, tizleştirmek suretiyle delikleri açarak tizleştirmek, tizse delikleri küçülterek pestleştirmek suretiyle ayarlanması demektir. Piano ve telli enstrumanlar frekansları tek tek ayarlanabilmeleri için akord yapılacak şekilde dizayn edilmiştir fakat üflemeli enstrumanlarda durum böyle değildir. Klarneti ele alacak olursak, klarnette akordun sonradan elle yapılması gibi bir düzenek yoktur ve sizlerin klarnetlerinize akort yapmanız mümkün değildir. Klarnetteki akort işlemine tamamen bir tamir, onarım ve düzenleme işlemi diyebiliriz bunun için klarnetlerinize öncelikle doğru ve bilinçli bir akort denemesi yapılması gereklidir. Bu deneme çok iyi bir kulakla ve akort cihazına bakılarak olması ve aynı zamandada boyu orijinal uzunlukta bir bek ve çok iyi bir dudak tekniğiyle bakılması doğru tespit etmemizde önemli rol oynar. En önemlisi klarnetin seslerine yani akort dengesine duyum olarak hakim olunmasıda gerekir. Akordu dağınık sazları üflemiş olan bir klarnetçi doğru sesleri olan bir klarnette seslerinde sorun varmış zannedecek ve kendine göre ayarlanmasını bile isteyecektir. Çünkü uzun süre dudaktan o sesleri ayarlamaya çalıştığından dudak saldığı seslere hem kulağını hemde dudağını alıştırmıştır bu tarz sorunları yazşamamak için, senelerdir doğru entonasyonu olan sazların çalınması gerektiğini söylüyorum.
KLARNET AKORDUNDA BİLİNEN EKSİK KALMIŞ BİLGİLER
AKORDUN SADECE BAREL ( FIÇI ) DAN AYARLANMASI YETERLİMİDİR ?
Piyasada klarnetin akordunun yapılması hakkında bilinen tek bilgi, klarnetin boyunun barelden uzatılıp kısaltılması olayıdır. Barelden klarnetin tüm seslerinin değişemediği ve senelerdir tespit edip uyguladığım tüm bilgileri sizler için anlatacağım.
Akort problemi özellikle çin malı fabrikasyon olarak seri üretilen klarnetlerde sıkça karşımıza çıkmaktadır. Bu klarnetlerin tuşeleri makinalarla ayarlandığından fazla ve az açılan tuşeler bulunur. Az açılan tuşedeki ses kısık ve pest kalır. Çok açılan tuşelerdeki seslerde delik normal açılmış olsa bile tiz kalmasına neden olur. Perdelerin açılması gereken seviye vardır ve tuşelerin klarnete doğru hükmetmesi için özel olarak elle ayarlanması gereklidir bu nedenlede klarnetin sadece fabrikasyon değil el işçiliğininde mutlaka yapılması gerektiği gerçeğini bize göstermektedir. Fabrikasyon üretilen klarnetlerde çoğu zaman bazı perdelerin birbirine bitişik şekilde olduğunu görebiliriz. Bazı perdelerinde açılması gerekenden fazla açıldığını görürüz. Genelde (Boehm) sistem si bemol klarnetlerde ve sol klarnetlerin çin malı olanlarında bu sorun sıkça yaşanmaktadır. Ayrıca günümüzde klarnet üreten tanınmış yerli ve yabancı firmalardada entonasyon = akort sorunu tüm sazlarda olmasada sıkça karşılaştığımız başka bir durumdur. Klarnetlerde doğru uzunlukta bir bekle ve doğru bir baskıyla ve profesyonel üflemeyle seslendirdiğimiz halde bazı sesler pest yada tiz olarak duyulur. Bunun için klarnetin seslerini iyi bilmek vede duymak şarttır.
AĞAÇ KLARNETLERİN SOĞUK HAVADA PEST, SICAKTA HAVADA TİZ KALMASI
Ağaç Ve Polikarbon Malzeme Klarnetler Isıya Karşı Duyarlıdır Bu Yüzden Akord Değişimi Olur
Abanoz ağacı, grenadil ağacı, zeytin ağacı, alıç ve benzeri ağaç ve poli karbon malzeme klarnetlerde kışın enstruman yarım, bir veya bir buçuk sese yakın pest kalmakta 10 dk kadar sıcak üflemeden sonra bu sorun yarım ses pest kalan klarnetlerde kısmende olsa düzelmekte düzelmediğindede ayarlanması gerekmektedir. Yazın ise akort kulağa dik yani tiz gelmektedir. Soğuk bir alanda icraya hemen başlanacaksa diğer sazlar akort yaparken klarnetçi klarnetinin içine beş ila on dakika kadar sıcak nefes üfleyerek ısıtmalı, akordu normale getirdikten sonra icra etmelidir. Bu ayrıntıyı bilmeyen klarnetseverler sazlarının pest kaldığını zannedebilirler ama bir süre sonra klarnet sıcak nefesle tizleşecektir. Yazın ise tizleşen ağaç klarnetlerin akordunun tamir edilmesi ve pesleştirilmesi gerekir.
YARIM SES İLE 440 FREKANS ARASINDA HAFİF PEST TINLAYAN KLARNETLER
Normal oda sıcaklığında doğru bir üfleme tekniği ve baskıyla hafif pest kalarak tınlayan ağaç ve polikarbon malzeme klarnetler sıcak nefes nedeniyle hafif ısınarak 440 Frekansa çıkacaktır işte bu klarnetler tüm sesleri birbiri arasında uyumluysa akordu en doğru klarnetlerdir.
Akort sorununun olup olmadığını anlamak içinde çok hassas bir kulağa sahip olunması sesleri kontrol ederken akort cihazıyla ve pianoyla bakılması gerekir. Bir notanın başka bir oktavındaki aynı sesini üfleyerek karşılaştırdığımızda seslerin birbirini tutmadığı duyulur, akort cihazındada görülür. Bana klarnetinizi getirdiğinizde bunu tespit edip sorun tam olarak neredeyse, hangi ses veya seslerdeyse oraya müdahele yapıyorum. Akort problemi klarnetin sesinin yani notalarının çıktığı delik bölümlerindeki entonasyona sebep olan ilgili deliğin büyütülüp küçültülmesi şeklinde tamir edilmesi gereklidir. ‘’ Delik büyüdükçe o perdenin = notanın seside tizleşir, küçüldükçede pestleşir ‘’
Klarnetin Boyu Olması Gerekenden Uzunsa Hangi Ses Veya Seslerde Entonasyon Sorunu Oluşur
1) Tüm Deliklerden Çıkan Seslerin Delik Çapları Büyütülüp Küçültülmesiyle Akort Ayarı Yapılır
Senelerdir yapmış olduğum ve birçok klarnet üzerinde uyguladığım yöntemle hangi seslerde pestlik veya tizlik varsa o seslere direk açma ve kapama yaparak entonasyon sorununun çözüleceğine yukarıda değindim birde akordunu farklı bir çalışmayla düzeltebileceğimiz entonasyon sorunu var
2) Klarnetin Kaba Bölgesi Dediğimiz Alt Bölümün Dip Kısmının Uzun Veya Kısa Olarak Üretilmesi
İşte bu şekilde üretilen klarnetlerde alt bölümün olması gerektiğinden kısa kesilmiş veya uzun bırakılmış olmasından kaynaklı pest veya tiz kalma = entonasyon problemi meydana gelir. Bu sıklıkla karşıma çıkan bir entonasyon sorunudur. Sol klarnetin standart bir uzunluğu vardır. Lutiyeler bu uzunluğu esas alarak sazı üretirler. Fakat gözden kaçan cm ufak detaylar vardır bunlar klarnetin üst bölümünün ve alt bölümünün üst ve altındaki hafif ölçüm hatalarıdır buda tiz veya pest kalma sorunlarını ortaya çıkar. Bunu açıklayacak olursam; üst bölümün barele yakın bölümü uzun olursa ses pest, kısa olursa tiz kalır. Orta geçme bölümündede Türk Müziği 1. do ve 1. si notalarının delikleri olması gereken yerde delinmezse bu seslerde entonasyon sorunu yaşanır deliklerin büyütülmesi ve küçültülmesiyle bu sorun halledilir. En çok karşımıza çıkan sorunlardan biride alt bölümün en altının kısa veya uzun yapılması sorunudur. Ustaların ürettiği klarnetlerin 100 de 20 si veya 30 u kadarında bu sorunla karşılaşılmaktadır. Özellikle en alt bölümün uzunluğu, Türk Müziği mi ve fa tizde ise si ve do notalarının pest veya tiz kalmasına sebep olmaktadır. Makbul olan ayar, mi ve fa notasının hafif bemolede vurarak arada yeşil ışık yakmasıdır.
Önemli Bir Bilgi; Pestteki Mi Ve Fa Notasının Hafif Pest Kalması Tizdeki Si Ve Doyu Tiz Bırakmaz
Pestteki mi ve fa hafif pest kalır yeşil ışıkda hafif ısınınca yanar böylece tizdeki si ve do notası tizleşip uçmaz bu ayar en pest ses olan mi ve octavı olan si notası için en güzel ayardır. Aksi halde pest mi ve fa notaları eğer ilk üflemede direk 440 gelmemesi gerekir. Pest mi ve fa notası direk üflemede yeşil ışık yanıyorsa o pest sesler kulakta sanki tiz kalıyormuş intibaını verir ve ısındıkça biraz daha tizleşir. Tizdeki si ve do notasıda yarım sese yakın ve bazen yarım ses kadar tiz tınlayacak 440 frekansın üstüne çıkacaktır. Si tiz kalırsa yerinden uşşak taksim ve eserlerdeki 3 koma salmayı yapamazsınız ve uşşak eserler si notası tiz kaldığı için yerinden ( la karar ) icra edildiğinde istendiği gibi duyulmaz.Yani makbul olan pest mi ve fa notasının bemollü yanıyor olup nadirende yeşil ışığın yanması, ibreli cihazlarda ise bemol ile başlayıp tizleşmesi ve ibrenin yukarıya çıkmasıdır.
Deliklerden En Alt Fa Notası Dahil Akort Ayarı Yapılır Mi Notasının Düzeltimesi Tamirle Mümkün
Pestte fa tizde ise do sesinin ayarını pestteki mi tizdeki si notasının deliğinden ayarlayabiliyorum fakat eğer klarnetimiz pest veya tiz kalıyorsa pestteki mi tizdeki si notasının ayarı için alt bölüme tornada bir ek parça yapılması gerekmektedir. Eğer bu parça eklendikten sonra kalak yerine yine takılabiliyorsa sorun yok demektir, ama kalak takılamaycak kadar uzun bir parça monte edilecekse ozaman kalağın girdiği alt bölümün en altı alt bölüme eklenecek parçayla beraber yeniden tornada işlenerek yapılacaktır. Bir yöntemde kalağın içine alttan bir parçanın monte edilmesiyle tiz kalan ses, standart istenen sesi vermiş olur. Bu parça görünümü bozacağından kalağın aşağıya çekilerek uzatılmasıda sesi bir nebze pestleştirir ama görünüm olarakda hoşumuza gitmeyen bir görüntü verecektir. İşte bu nedenle akord için müdahelede zorlandığımız en alt notayı oluşturan alt bölümün boyunun klarnet daha delikleri delinmeden önce oldukça dikkatli ve gerekli hesaplamalar yapılarak kesilmesi ve ayarlanması gerekmektedir.
Klarnetin Deliklerinin Yerlerinin Ve Çaplarının Doğru Ayarlanmasının Entonasyon İçin Önemi
Klarnet üretilmeden önce daha önceki çalışmalar neticesinde gerek piyasadaki örnek kaliteli klarnetlerin delik düzeneği gereksede her ustanın ürettiği klarnetlerdeki delik yerleri ve çapları bellidir. Fakat ustalar klarnet icracılarının tespit ettiği akort sorunlarını göz ününde bulundurarak kullandıkları kalıpta gerekli düzenlemeleri yaparak en doğru kalıba ulaşmaları gerekmektedir. Çünkü entonasyona direk etki eden deliklerin hem olması gereken yerinde, hemde olması gereken çapta delinmesi şarttır. Günümüzde torna freze işçiliğiyle deliklerin delinmesiyle teknolojiden yararlanılmaktadır bunun için özel uçlarla müdahele edilmektedir fakat yinede ufak tefek delik çaplarındaki sapmalar olduğu insan elinin deyerek yapılan bu işlemde gayet doğaldır. İşte akord dengesini bozan en önemli unsurda deliklerin yerlerinin tornada delinirken kayabilme ihtimali ve delik çaplarının delindikten sonra kontrol edilmemesi sonucu ortaya çıkar. Burada önemli olanda deliklerin sonradan bir icracıya üfleyerek denettirilmesi ve akort cihazına göre bakılması gerektiğidir. En güvenli yol bana göre baştan deliklerin olması gerektiğinden biraz küçük açılarak özel üretilmiş akord araç gereçleriyle tek tek seslerin denenerek açılması gerekmektedir. Buda ancak el yapımı klarnet üretiminde mümkündür ve el emeği göz nuru bir çalışmayla mümkündür.
Bilgisayar Kontrollü Matkap Yardımıyla Fabrika Ortamında Üretilen Sibemol Klarnetlerde Sorun Yaşanmamasının Nedeni
Özellikle sibemol klarnetlerde akort sorunu çok sıklıkla karşılaştığımız bir durum değildir. Bununda nedeni üretimini yapan firmaların bu işe verdikleri önem ve hassasiyetle alakalıdır. Bunun Ayrıca sibemol klarneti ana enstrumanı olarak kullanan dünyada birçok ülke olması bu sazı üreten ve tamirini yapan usta ve firmaların sayılarının fazla olması bu alandaki tüm sorunların önüne geçen en önemli unsurdur. Yani dünyada üretilen en sorunsuz klarnet sibemol klarnettir. Bu alanda yapılan cihaz araç ve gereç yatırımı ve bu işin fabrika düzeyinde yapılıyor olması, her ayrı parçasıyla ayrı bir insanın ilgileniyor olması yapımını kolaylaştırdığı gibi birçok insanında bu alanda uzmanlaşmasına olanak sağlayıp klarneti kişisel bir iş alanaından çıkarıp sektörel bir hale taşımakta, bu paylaşım sonucu üretilen klarnetlerinde makinalar yardımıyla birçok insanın elinden geçtiğini düşünecek olursak hata oranınında o derece azaldığı gerçeğini bize vermektedir. Uzak doğuda üretilen sibemol klarnetlerdede entonasyon problemleri neredeyse yok denecek kadar azdır. Bunun nedeni Avrupa üreticilerinden alınan ölçülerin benzer makinalar yardımıyla uygulanıyor olmasıdır. Ayrıca sibemol klarnetler üretimden sonra mutlaka bir icracıya denettirilmektedir. Mekanik, milimetrik ve icracı için sorun teşkil eden ne varsa tek tek düzeltilerek enstrumanın kusursuza gitmesi amaçlanmıştır. Delik çaplarının ayarıda bu şekilde icracıların lutiyelere tespit ettikleri ince detayları aktarması neticesinde, bilgisayar yardımıyla zamanla düzeltilerek klarnetin delikleri bu hassasiyetle delinmekte, sonradan yapılacak düzeltmeler için extradan bir tamir ( repair ) işlemi yapmak zorunda kalınmamaktadır.
Sol Klarnetlerdeki Entonasyon Problemlerinin Nedenleri Nelerdir
1) Klarnet bizim icat ettiğimiz bir enstruman değildir Geleneksel Sol Klarnet Alman lutiyelerin icat ettiği ve müziğimize kazandırdığı bir esntrumandır.
2) Bizim müziğimizin akord düzenine, icra şekline ve yapısına, sanat ve halk musıkimizin kimi zaman duygulu ve ağlamaklı, kimi zamanda hareketli, ritmik yapısına bire-bir uyan bu klarnet yurt dışında tercih edilmemektedir.
Sadece Ülkemiz İçin Üretiliyor Olması
Tornada fabrikasyon olarak delik çapları önceden belirlenmiş düzenekte delinerek bir kerede fazla sayıda üretilen uzak doğudaki klarnetlerde delik çaplarının daha büyük delindiğini görüyorum. Bunun nedeni fabrikasyon işçilikle normalde o delik için kullanılması gereken uçlarla delinmemesi ve sonrasında klarnetin içinde gerekli hesaplamaları yapacak bir düzenekle bakılmaması sebebiyle seslerde tizlik veya pestlik = entonasyon problemi meydana geliyor.
Klarnetin parçalarının birleştirildikten sonra bu seslerin kontrol edilip düzeltilmesi gerekirken bu yapılmadığı için seslerde özellikle tiz kalma sorunu yaşanmaktadır. Ama genel sorun bazı seslerin normal bazı seslerin tiz kalma sorunudur buda entonasyon problemi demektir. Sesler sanki havada uçuyormuş ve dağınık duyuluyormuş gibi gelir ve müzik kulağı olan bir icracıya lezzet vermez. Müzik kulağı zayıf olan arkadaşlar ise bu sorunu daha uzun bir süre sonra kulağı geliştikçe ve klarnetin seslerini sindirdikçe fark etmeye başlar.
GENEL ENTONASYON SORUNU
Kendi İçerisinde Sesleri Uyumsuz ( Bazısı Pest, Bazısı Normal, Bazısı Tiz ) Kalan Seslerin Akordunun Düzenlenmesi
Böyle akordu tamamen dağınık olan klarnetlerin entonasyonu deliklerinden ayarlanabilmektedir.
Klarnetlerde sıkça karşılaştığımız ‘’ genel entonasyon sorunu ‘’ adını verdiğim bazı seslerin normal akordda, bazı seslerinde pest veya tiz kaldığı gerçeğidir. Bu sorunu olan klarnetler en detaylı ve hassas çalışılması gereken klarnetlerdir. Bu şekildeki entonasyon probleminin barelden düzeltilmesi yine mümkün değildir. Dudaktan pest kalan seslerin sıkılarak alınmasının imkansız olduğunu yukarıdaki yazımda belirtmiştim ama tiz kalan sesleri dudağımızı salarak bulabiliriz fakat eseri seslendirirken o tiz kalan seslerde dudağı salmaya odaklamak ve hatta dudağa bu hareketi ezberletmek işte yine bu işin çözüldüğünü bilmeyen klarnetçiler tarafından uygulandığı aşikardır ama klarnetin entonasyonunun piano gibi geliyor olması gerçeğini bilen klarnetçilerimizde mevcuttur. Klarnetteki tiz kalan seslerine bu şekilde dudağı salarak çözüm bulan icracıların o tiz kalan delik üzerinde 3 koma basılan uşşak komasını ve 4 koma değerleri zaten o perde tiz kaldığı için salarak veremeyecektir. Makamsal müziğimizde komalarla icraların daha düzgün olabilmesi için mutlaka 440 a en yakın akord sistemine her klarnet icracısının ihtiyacı vardır. Klarnetin seslerinin olması gereken frekanslarda eşit ve kulağın yadırgamayacağı şekilde duyulması icracı için komalardaki hakimiyetinde inanılmaz bir kolaylık sağlamaktadır. Kısa barel taktığımızda normal gelen sesleri tizleştirecek sorunlu sesleride standart seviyeye getirecektir yine entonasyon problemi oluşacaktır.
PEST KALAN ENSTRUMANIN SESLERİNİN TİZLEŞTİRİLEREK STANDART AKORDU YAKALAMASINI SAĞLAMA
Öncelikle klarnetimizdeki seslerin pest kalma nedeni deliklerin bazılarının delinmesi gereken yerde olmamasından genelinin ise olması gerektiğinden daha küçük açılmış olmasından kaynaklanmaktadır. Klarnetimizde herhangi bir sesimiz pest kalıyorsa bunun dudakla veya barelle düzeltimesi mümkün değildir. Yapılması gereken işlem; pest kalan bir sesin çıktığı bağlı olduğu deliğin mutlaka özel araç gereçle açılarak düzeltilmesi gerekliliğini piyasanın bilmesini isterim.
Almanya’ dan gelen özel akord malzemeleriyle pest kalan deliğin önce ne kadar pest kaldığını akord cihazından tespit ediyorum ve deliği açarak sesin standart seviyeye gelmesini sağlıyorum.
a) Daha Kısa Veya Daha Uzun Barelle Akordun Tümden Düzeltilemeyeceği Gerçeği
Yine bilinmesi gereken bir bilgide tüm sesleri pest kalan bir klarnetin sadece yarım veya tam ses sesi tizleştirecek orjinalden daha kısa bir barelle düzenlenemeyeceğidir. Yani yarım veya tam sese kadar pest kalan bir klarnete tizleştirmek amaçlı daha kısa bir bareli taktığımızda klarnetin üst bölümünde istediğimiz sonucu alırız ama bel bölgesinden alttaki alt bölümün seslerinde sol klarnetin boyunun uzunluğuyla alakalı olarak üst bölüm kadar bir değişiklik olmaz ve sadece üst bölümün sesleri tizleşir buda alt bölümle üst bölümün akordunun uyumsuzluğu = entonasyon poblemi demektir. Piyasada birçok klarnet sever sadece barelle sol klarnetin akordunun dengeleneceğini zannederek yönlendirmeler ve açıklamalar yapmaktadır ama bunun tespiti benim tarafımdan 20 sene önce tescillenmiştir ve bu nedenlede üretim yapan ve tamir yapan ustalarında dahil bu entonasyon sorununa sadece barelden ve dudaktan olur diyerek entonasyon probleminin çözümüyle ilgili işin içine çok daha detaylı girmemiş olmalarından kaynaklı bilgi kirliliği mevcuttur.
b) Beke Olması Gerektiğinden Fazla Baskı Uygulanmasıyla Akordun Tizleşmeyeceği Gerçeği
Bekte kamışın dudak baskısıyla sıkıştırılıp itilmesiyle ilgili belirli bir seviyesi vardır zaten boyu doğru uzunlukta olan bir bek normal sıkmayla standart akordu vermektedir normalden fazla baskıyla kamışın sıkılması, dolayısıylede sesin yarım ses dahi tizleşmesi imkansızdır. Bekin sıkılacak alanı bitince kamış bekin ucunu kapatır ses hiç çıkmaz. Bu şekilde akord dikleşir demek klarnetin doğasına aykırıdır. Fakat bilinmesi gereken Vandoren ve eski Fransız bekler, Çekoslavak eski üretim bekler ve eskiden ülkemizde tercih edilen taş bekler poli karbon malzeme beklerdir bu malzeme sesi oldukça buğulu ve kadife iletmesi sebebiyle klarnet ve klarnet ağızlıklarında üretimi tercih edilmektedir. Ancak bu malzemedeki yukarıda ismini saydığım bekler ve bunun gibi polikarbon malzemeden üretilmiş beklerin üzeri siyah boyayla kaplanır ama zamanla oksijenle tepkimeye girerek kahverengiden gittikçe yeşil renge doğru renk değiştirir polikarbon malzeme olduğunu buradan anlayınız. Bu malzemedeki beklerin en büyük dezavantajı ilk üflemede sorun yokmuş gibi görünür ama zaman geçip bek sıcak nefesle ısındıkça klarnetin seslerini tizlşetirmeye başlar aynı sorun abanoz ağacı beklerdede karşımıza çıkmaktadır. Yani akordun sıkmayla değilde poli karbon malzeme ve abanoz ağacı beklerde sıcak nefesten zamanla tizleşmesi söz konusudur. Kristal, cam ve demir beklerdede madenleri oldukça sert ve ısı iletkenlikleride düşük olduğundan bu beklerde pest kalma sorunu yaşanır. Ama bu peslik malzemeyle alakalı dudak baskısıyla alakalı bir durum değildir. Aynı şekilde mum bek dediğimiz çin malı yumuşak plastik beklerde klarnetin kendi akordunu doğru yansıtmayan beklerdir genelde enstrumanı pest bırakır. Özellikle uzak doğuda üretilen sibemol ve sol klarnetlerin ana beki olarak satılan bu kapalı beklerde dudak kasları ve çene hakimiyeti kazanılması daha sonra mutlaka sert ve dayanıklı diş geçmeyen malzemelerden üretilmiş, aynı zamanda, içindeki işçiliği daha iyi olduğu için tonları daha iyi veren, çalımı daha kolay ve rezonansı daha güçlü olan geniş alt gövdeli beklere geçiş yapılması gerekir.
TİZ KALAN ENSTRUMANIN SESLERİNİN PESTLEŞTİRİLEREK STANDART AKORDU YAKALAMASINI SAĞLAMA
Tiz kalma konusuda yine profesyonel bir çalışmayla sorunun tam olarak nereden kaynaklandığı tesbit edilmelidir. Tümüyle seslerin hepsinin tiz kalma sorunu olan sazlar karşıma çıkmaktadır. Amati Acl 340 S Sol klarnetlerinde bazılarında tüm sesleri yarım ses kadar dik yani tiz kalan klarnetler mevcuttur. Uzun bareliyle bile bazı Amatiler dik tınlamaktadır. Buda yukarıda değindiğim gibi deliklerin olması gerektiğinden daha büyük açılmış olmasından kaynaklanır. Notaların yarım ses kadar daha tiz geliyor olması sorunu hemen hemen birçok klarnette karşımıza çıkan bir sorundur burada önemli olan tüm seslerin eşit oranda yani aynı frenkansta tiz geliyor olmasıdır. Eğer tüm sesler yarım ses kadar tiz kalıyorsa bu sorunu tüm tuşeleri tek tek açıp tuşeleri deneyerek özenle sanki fabrikasyonmuş gibi doldurarak görsel olarak temiz bir işçilikle yapıyorum.
Bu sorunun daha uzun bir barelle düzeltilmesi yine mümkün değildir. Barel daha öncede belirttiğim gibi sadece üst bölüm seslerini geriye düşürecek ama alt bölüme herhangi bir etkisi olmayacak alt bölümün sesleri tiz kalmaya devam edecek bunuda düzeltmek için alt bölümün uzatılması şarttır bunun için klarnetin bel bölgesini pestleşecek frekansa getirene kadar deneyerek aralarsak, alt bölümün sesleri pestleşir. Fakat bu bel bölgesindeki mantar eğer zayıfsa oradan hava kaçacağından ve görünüm olarakda sazı kötü göstereceğinden tercih edilmesi pekde doğru değildir çok zorda kalındığı durumlarda sahneyi kurtarmak amaçlı tercih edebilirsiniz. Daha öncede belirttiğim gibi bu enstrumanın standart bir uzunluğu var, eğer sazın boyunda hem üst bölümde hemde alt bölümde eşit oranda kısalık varsa ve deliklerde olması gerektiğinden büyük delinmişse tüm sesler yarım ses kadar tiz gelir. Sadece klarnetin üst bölümüne barel takılması klarnetin seslerinin bir bölümünün lokal çözümü olabilir ama sazı tümden asla toplamaz.
Uzak Doğuda Üretilen Sol Klarnetlerin Akordları Genel Entonasyon Problemine Girmektedir
a) Üst Bölümleri Kulakta Tiz Duyulur, Alt Bölümleride 440 Frekansa Çok Yakındır
‘’ Bu Klarnetlerin Özellikle Üst Bölüm Sesleri Tiz Kalmakta ‘’
‘’ Alt Bölümde Birkaç Ses Tiz Kalmakta Diğer Seslerde İdare Edecek Durumdadır ‘’
Uzak doğuda üretilen polikarbon malzeme ve bakalit sol klarnetlerin akordlarında özellikle üst bölümlerindeki bir iki ses dışında hepsi tiz kalmaktadır. Alt bölümdede yine tiz kalan sesler üst bölüme nazaran daha azdır ama yinede mevcuttur. Bu sorunu tiz kalan tüm sesleri üfleyip deneyerek tek tek delikleri doldurarak temiz bir işçilikle ayarlıyorum akort cihazıyla son kontrolü yapıp gam çalışmalarıyla seslerin düzgün gelip gelmediğinin kontrolünü sağlıyorum arada hafif tiz kalan diğer deliklerdende büyük olan kendini zaten belli eden deliklere tekrar işlem yapıyorum ve böylece her ses vermesi gereken frekansa gelmiş oluyor. Bazı markalarda tüm delikleri geniş delindiğinden tüm sesleri tiz kalmakta bu klarnetin işçiliği diğerine göre daha kapsamlı ve zahmetli oluyor.
b) Delikleri Küçük Delinip Sonrasında El İşçiliğiyle Akordlanmamış Pest Kalan Klarnetler
Bazı deliklerin pest kalma sorunu hemen her klarnette karşıma çıkan bir entonasyon sorunudur. Bu sorununda çözümü deliğin akord için üretilmiş araç gereçler, matkap ve matkap uçları yardımıyla çözümü atölyemde yapılmaktadır. Uzak doğudan getirilen klarnetler piyasaya ilk girdiğinde çok sıkça olan bu klarnetlerin şuan genelde 2. elleri piyasada bulunmaktadır. Bu klarnetler fabrikasyon olduklarından 7 deliğinin olması gerektiğinden küçük delinmiş olması ve sonra bir usta tarafından el işçiliğiyle düzeltilmediği için diğer seslere nazaran pest kalma problemi vardır. O deliklerin delik çaplarına göre delikler plastik olduğu için kırmadan tek tek ve özenle matkapla genişletip akordu diğer seslerle aynı frekansa getirerek seslerin birbiri arasındaki akort dengesini sağlıyorum.
c) Arka Deliğin Pest Kalması Bu Nedenle Deliğin İçindeki Demirin Matkapla Genişletilmesi
Kaliteli ve pahalı klarnetlerin bazıları ve özellikle uzak doğu sol klarnetlerin birçoğunun arka delikleri pest kalmaktadır bu nedenle düz üflediğimiz ( sol – rast ) sesi pest kalır. Dudağın en çok handikap yaşadığı kısım boş sol notasıdır sebebide bu puslu geçiş sesi adını verdiğimiz orta bölgede sesi sadece dudak baskısı ve salmasıyla tizleştirip yani sıkabildiğimiz kadar sıkıp salarak pestleştirdiğimiz frekans aralığı en geniş alan boş sol notasıdır bu yüzden klarnete yeni başlayan klarnet severler bu sesi üflerken normaldede çene baskıları güçlü olmadığından alt dudak sıkıştırıp itlemesini ayarlayamadıkları için sol sesinde pest kalırlar, birde arka deliğin pest kalması sorunu olunca solde dahada pest ses çıkarırlar. Bu entonasyon sorununu arka deliğin içindeki demiri matkapla genişleterek hafif açılmasıyla atölyemde çözüyorum. Bazı metal klarnetlerde arka delik olması gerektiğinden fazla büyük delindiği için tiz kalmaktadır bu sorunuda yine deliği akord cihazına göre deneyip delik çapını daraltarak atölyemde çözüyorum.
KLARNETİN AĞIZLIK KISMINI (BEK) ÖĞRENCİNİN SEVİYESİNE VE ÇALIM TARZINA GÖRE AYARLAMA
Sıfır olarak müzik marketten aldığınız klarnetinizin beki yerli bektir. Bu bekler klarnete yeni başlayan öğrencilerimiz için idealdir.Fakat genelde açık beklerdir. Öğrenciler kapalı bekle klarnet üflemeye başlamalı ve dudağı bek üfleme tekniğine tam olarak alışana kadar sesleri dudağını fazla sıkmasına gerek kalmadan bulmalıdır. Fakat yerli beklerin ucunun idealden fazla açık olanlarıda vardır. Bu tarz bekleri genelde düğün klarnetçileri kullanırlar. Bekin ucu fazla açıksa yeni öğrenci klarneti üflemede ve ses çıkarmada oldukça zorlanacaktır. Açık bekde dudağını fazla sıkması gerekeceğinden bek öğrencinin ağzını yoracaktır. Açık bekde ses çıkarmak için tiz sesleri dudağını sıkarak alması gerekir. Öğrenci henüz bu seviyede olmadığından kapalı bekle üfleyebilmesi için açık olan bekinin ucunun ayarını kapalı ve çalabileceği hale getiriyorum. Yerli beklerin bir önemli handikapıda seslerinde çatlamalar oluşudur. Bekin ucunun ve yatağının ayarlarının sıfır hatada olması gerekir. Çünkü bek klarnetin beynidir ve klarnetin çalımında en önemli kısımdır. Yerli üretim beklerde ses biraz daha kalın çıkar ve tam klarnet tonunu vermez . Yabancı marka bekler ise çok kapalı olurlar. Öğrencinin klarnetteki hakimiyeti artmaya başladıkça daha açık ağızlı bir bek kullanması gereklidir. Bekten iyi sonuç alınması için bekin ayarlanması şarttır. Tam klarnet tonunu ozaman alacaksınız. Klarinetin kalitesi nekadar iyi olursa olsun, bekimizin ayarı ve tonu iyi olmadığı takdirde o enstrumandan randıman almamız mümkün değildir. Bek ayarında önemli olan klarnete oturucak ve klarnetin tonuyla uyum sağlayacak bir bek ayarıdır. Bekin uç kısmından ve iç yatağından açılması suretiyle profosyonel ayarı yapılır. Bu işlem bilgi, el becerisi ve teknik gerektiren bir işlemdir. Klarnetin bekinin ayarlanması kısa bir zaman diliminde olmamaktadır. Bek her yapılan müdaheleden sonra hatalar tamamen sıfıra inene kadar üflenerek denenir. Bu ayar sayesinde geleneksel sol ve batı müziği si bemol klarnetlere uyumlu bekler oluşmaktadır. Yapmış olduğum bek ayarı sayesinde; klarnette çok daha parlak bir tını, güçlü ve yumuşak birton elde etmekteyim. Benim ayarladığım bir bekte öğrencim pes bölgelerde yani birinci ve ikinci oktavdaki notaları çok kolay bir şekilde çıkarmaktadır. Tiz bölgelerdeki sesleri ise dudağını sıkma yöntemiyle çatlama olmadan eskisinden daha iyi seslendirecektir. Yabancı marka bekler fiyat olarak pahalı olduklarından öğrencilere tavsiyem; beklerini gerçekten bu işi iyi bilen bir ustaya teslim etmeleri olacaktır. Genellikle tüm yerli ve yabancı beklerin ses saundları farklıdır. Sesleri ve kaliteleri iyi olan markalar olarak Vandoren 5JB, Vandoren B45, ve La Voz isimlerini sayabilirim. Klarnet erkek bir enstrumandır ve sesi çok gürdür. İcra esnasında bek veya kamıştan kaynaklanan sorunlar nedeniyle çıkacak hatalı sesler icracıyı zor durumda bırakabilir. İşte bu sorunları tamamen sıfıra indirecek bir bek ayarı yapıyorum.
KLARİNETİN SU BUHARI DOLMASI SEBEBİYLE OLUŞAN TIKANIKLARININ GİDERİLMESİ
Klarinetlerin özellikle barel ve barelin üst kısımlarına dolan tükürük ve subuharı klarinetin uzun süre üflenmesinde ortaya çıkan önemli bir sorundur. Özellikle Amati klarinetlerde bu sorun karşımıza çıkmaktadır. Klarinet yarım saat ve sonrasında üflendiğinde biriken subuharı, bek ve barel bölümünde tıkalı kalır ve bazı sesleri net verememenize yol açar. Klarinet üflenmede zorlanma yapar. Bu sorunu olan klarinet severlerin sorunlarını çözüyorum.
KLARNETİMİZ İÇİN DOĞRU KAMIŞ KULLANIMI
Klarnetimizde kullandığımız kamışın çok fazla yumuşak olmamasınada dikkat etmeliyiz. Kamış uzun süre kullanıldığında yumuşar ve bozulur. Bu seviyeye gelen bir kamışın ucu ateşe tutulup ısıtılırsa biraz sertleşir ve belli bir süre daha çalınabilir. Fakat eski randımanı vermez ve enkısa zamanda yenisi ile değiştirilmelidir. Kamışı klarnetimizi ilk çalma esnasında biraz suyla ıslatmak suretiyle nemlendirmeli ve sonra üzerindeki ıslaklığı alarak kamışın kısa sürede çürümesine engel olmalıyız. Daha sonra beke yerleştirip üflemeliyiz. Bu sayede klarnetteki fazla duyulan nefes sesini minimuma düşürmüş oluruz. Kamışlar ince bir ağaç parçalarından yapıldıklarından çok kolay kırılabilirler. Dikkat etmemiz gereken bir hususta; klarnete yeni başlayan bir öğrenci beki ağzına alırken kamışın ucunu kırmaması için dikkatli davranması gerekir. Eğer yanlışlıkla dişimizin değmesiyle klarinetin kapağını bekin üzerine kapatırken veya yanlışlıkla elimizin çarpmasından ucu kırılırsa veya çatlarsa o kamışı yeni bir kamışla değiştirmeliyiz. Öğrencilerin ve klarnet üstadlarının klarnetinde kullanacağı kamış olarak barre 1 numarayı ve mavi kuşak kamışlarını öneriyorum.
KLARNETİN KORUNMASI
Klarneti üfledikten sonra içerisinde kalan ıslaklığın temizlenmesinde fayda vardır. Bunu temizleme aparatımızla yapabiliriz. Klarnetin demir tuşeleri bir iki sene içinde oksitlenmeye ve kararmaya başlar. Eğer klarnetinizin tuşelerinin gümüş rengi olmasını veya nikelajının yenilenmesini istiyorsanız üzerine gümüş veya nikel kaplanması için bana getiriniz. Eğer klarnet sehpası kullanmıyorsanız klarineti dik olarak bir yere koymayınız. Düştüğü zaman bel bölgesinden kırılabilir. Eğer bu şekilde kırılırsa enstrumanımızı tamir etmemiz çok güç olur.
Yazan : Klarnet Sanatçısı, Klarnet Tamir ve Bakım Ustası Cenk Dinçer
İstanbul / Kadıköy / Acıbadem / Yıldızbakkal' da Klarnet Tamir, Bakım ve Onarımı Yapılmaktadır
Klarnetin Tamir ve Bakımı; Arızanın Boyutuna, Klarnetin Durumuna Ve İhtiyacına Göre Fiatlandırılmaktadır. Fiyat Tespiti İçin Aşağıdaki İletişim Bilgilerinden İrtibata Geçiniz.
''0532 789 80 81 '' numaramdaki Whats Up Aracılığıyla Resim Göndererek Fiyat Tespiti Yaptırabilirsiniz.
Klarnet Bakımında : Güderiler, Tuşe Ayarı, Mantarların Onarılıp Düzeltilmesi, Ağaçtaki veya Her Maddedeki Klarnetlerin Gövde Hasarlarının Onarılması ve Düzeltilmesi, Çatlakların Kapatılması, Yayların Bakımı Ve Orta Sertlikteki Rahat Çalım Seviyesine Getirilmesi, Tuşelerin Reglaj Bakımı Ve Ergonomik Olarak Parmak Baskılarına Göre Ayarlanması, Klarnetin İç ve Dış Temizliği İtina İle Yapılmaktadır. Akortları dengesiz ve bozuk olan Çin malı klarinetlerin : Helena Mia, Czerny, Zeff / France, Andantino, Mitello, Volney, Fox USA, KingQ, Serafina, Bohemia, Valler, Wiseman, Satürn, Adams, Cenova, Bonson, Palmer, Queen, Adriana, Harman Carbon, Romance, MAK 150 N, MAK 585 AS, KM 100 N Metal Sol Klarinet, Dominguez, Romance, Vivaldi, GYPSY Metal Sol Klarnet, Marsyas, Sving, Revol, Silver, Boston vb. Sol Klarnetlerin akort ( Entonasyon ) sorunları düzeltilir.
CENK DİNÇER ADRES :
Acıbadem Mahallesi, Şemibey Sokak, Sebat Apartmanı, No: 31, Daire: 2
Yıldızbakkal / Kadıköy / İstanbul
Web Adreslerim 1) : www.cenkdincer.com 2) www.muzikhocasi.net
3) cenkdincer.ticiz.com
Mail Adresim :
[email protected]
Skype Adresim : cenk.dincer
Klarnet Tamirleriniz İçin Referans Alabileceğiniz Face Adresimin Linki :
https://www.facebook.com/EntonasyonveSolKlarnetBekUstasi?fref=ts
DİĞER TELEFONLARIM
0216 330 95 39
0535 976 92 71
0543 578 91 74
0554 322 69 76
