Üçüncü yazıya geldiğimiz bu köşede, ses mühendislerinin günlük hayatta kullandığı sesle ilgili bazı bilgilerin ve terimlerin dayandığı teknik, fiziksel ve matematiksel temelleri, konunun nedenleriyle birlikte anlaşılabilmesi açısından ele alıyoruz. Daha önceki yazılarda dB canavarını alt ettikten sonra bu ay sırada İşaretler, Seviyeler ve Dinamik Aralık (Dynamic Range), İşaret Gürültü Oranı (Sound to Noise Ratio, SNR) gibi ilgili işaret özellikleri bulunuyor.
Ses Uzamsal Vertigo: Hava - Elektri - Sayı
Tipik bir ses sisteminde ses çeşitli değişik ortamlarda bulunur.
En basit durumda akustik bir kaynağın titreşmesi ile çıkan ses, hava basıncında değişiklik yaratarak iletilmesi ve bu basıncın kulak zarında hissedilmesi ile duyma olayı gerçekleşir1. Burada sese ilişkin mesaj içeren herhangi bir ortamdaki bilgiye işaret denilmekte. İşaretin, aslı olan sese ne kadar benzediği (sadakat) önemli konulardan biri. Bu örnekte sesin iletildiği ortam hava ancak ortamlar zaman içinde teknoloji ile değişiklik göstermiş.
İnsanoğlu rahat durmamış, hava ortamındaki bu sesi güçlendirmek, değiştirmek ve hatta kaydetmek istemiş. Durum böyle olunca aslında en doğal sonucu verecek olan doğal/akustik yöntemler yetersiz kalmış ve sesi doğal ortamı olan titreşimler ve hava dünyasından çıkartıp; gerilim/akım değişimleri ile elektriksel bir dünyaya getirmişiz. Burada devreye dönüştürücüler (transducer) giriyor. Affedersiniz, mikrofon demek istemiştim ve evet, bir de manyetikler (ör. gitar manyetikleri). Doğal olarak gerilim/akım değerlerini duyamadığımız için bu işlemi bir de tersine çevirmek gerekmiş ve bu sefer de tutmuş elektriği sese dönüştürmüşüz (hoparlörler).
Böylelikle akustik sesin basınç değişimlerini, elektriksel dünyada gerilim değişimleri ile karşılamaya çalışarak sesin elektriksel bir benzeşimini yaratmaya çalıştık. Yani elektriksel bir ses işareti yaratmış olduk. İşte Analog İşaret terimi de buradan çıkıyor. Bu şekilde yaratılan benzeşimin analog olarak nitelenmesi bu yüzden (TDK sözlük: analoji = benzeşim.)
İnsanoğlu bununla yetinmemiş tabi ki, hazır işareti elektriğe dönüştürdük bunu bir de sayılara dönüştürelim, böylelikle işareti güçlendirme, efekt ekleme, kaydetme gibi işlemleri, toplama, çıkarma, çarpma yapar gibi kolayca hallederiz; hem özelliği daha bol aletler yaparız, hem de kocaman trafolar, manyetik bantlar falan gibi pahalı ekipmanlardan kurtuluruz, satışlar artar, maliyetler düşer demiş. Bunun içinse iki dönüştürücü gerekli olmuş. Olay çok mantıklı olduğundan isimlerini de eski çağın dönüştürücüleri gibi (mikrofon, hoparlör vb.) değil daha mantık dolu havalı kısaltma isimlerden seçmişler: ADC ve DAC (Analog Dijital Çevirici ve Dijital Analog Çevirici).